17th Polish Sociological Congress: presentation of our research

During the 17th Polish Sociological Congress (September 11-14, 2019) the members of our research team, Elżbieta Opiłowska, Kamilla Dolińska, Natalia Niedźwiecka-Iwańczak, presented theoretical and methodological assumptions of our project.

Narratives and imaginaries in the research on borderscapes. A case of divided cities

Tożsamość przestrzeni – w naszym przypadku miasta (ale również regionu lub państwa i jego mieszkańców) zależy m.in. od treści i sposobu, w jaki się o nich opowiada. Powstające w ten sposób narracje mają wpływ na konstruowanie przestrzeni, ale także na zachowanie społeczności i jej lokalną tożsamość. Są tworzone przez wielu aktorów – władze polityczne, elity i mieszkańców, ulegają ciągłym przemianom, dekonstrukcjom i rekonstrukcjom. Jednakże, aby obrazy i wiedza o przestrzeni miasta mogły utrwalić się w pamięci odbiorców narracji, wymagają powtarzalności i sięgania do rozpoznawalnych środków. Analiza narracji dostarcza zatem wiedzy o danej przestrzeni, ale też o intencji narratorów i sposobie konstruowania przestrzeni poprzez sięganie do określonych pojęć, wydarzeń, miejsc czy bohaterów. Z kolei imaginacje można postrzegać jako część narracji, zbudowaną ze spójnych zestawów idei, obrazów, symboli, emocji, przekonań, które są wykorzystywane, by legitymizować projekty polityczne i codzienne praktyki podejmowane przez aktorów indywidualnych (Bürkner 2014). Społeczne imaginacje odsyłają do sposobów, na które wyobrażane są relacje społeczne, kondycja społeczeństwa, stosunek do państwa narodowego lub Europy. Mogą odnosić się do formy terytorium, relacji między społeczeństwami lub narodami i terytorium, sposobów wytyczania granic (włączając te o charakterze społeczno-kulturowym), procesów regionalizacji i transnacjonalizacji (tamże). Interesują nas miasta podzielone, usytuowane na granicy państwowej: polsko-niemieckiej (Słubice-Frankfurt nad Odrą) i polsko-czeskiej (Cieszyn-Ceský Tesín), których nie sposób opisać wedle jednego wzorca – reprezentują bowiem różne typy pogranicza (nowe vs stare) z „dookreślającymi” je odmiennościami w zakresie doświadczeń historycznych, sąsiedzkich, potencjałów ekonomicznych i społeczno-kulturowych. Nasza propozycja ma na celu zarysowanie ram teoretyczno-metodologicznych na potrzeby badania złożonej rzeczywistości granic (z uwzględnieniem granic społeczno-kulturowych) w tychże ośrodkach. Kluczową kategorią analityczną uczyniłyśmy koncepcję krajobrazów przygranicznych – borderescapes, która pozwala ująć etyczne i normatywne zagadnienia inkluzji/ekskluzji i uchwycić kompleksowość granic jako przestrzeni (Brambilla 2015: 18). Owa przestrzeń pozostaje w ruchu – jest płynna, stanowi efekt dyskursów i praktyk wielu aktorów (znajdujących swój wyraz także w narracjach). Zagadnienia bycia wewnątrz i na zewnątrz, bycia obywatelem i obcym podlegają ciągłym dyskusjom i negocjowaniu. W tym ujęciu granice nie są liniami oddzielającymi państwa narodowe, ale wciąż na nowo definiują członkostwo i wyłączanie (ibidem: 19). Mając na uwadze miejskie procesy, i znaczący dlań (w miastach podzielonych) czynnik etniczny, poszukujemy odpowiedzi na następujące pytania: jak widziane jest miasto? czyje jest miasto? dla kogo jest miasto? kto ma prawo do miasta? przy uwzględnieniu perspektywy głównych aktorów, którzy je tworzą i przeżywają. Konkludując, nasze wystąpienie ma na celu refleksję nad możliwościami implementacji do badań miast podzielonych pogranicza polsko-niemieckiego i polsko-czeskiego koncepcji krajobrazów przygranicznych (borderescapes) i wykorzystania do ich eksploracji narracji i imaginacji.